موسیقی در ایل سنگسر
شرایط زندگی عشایری، تنهایی وغربت، زندگی چوپانان در بیابانها، داشتن روحیه‌ی جدال با طبیعت، محیط مناسبی برای پیدایش و رشد
موسیقی و ترانه در اکثر ایل‌های کوچنده‌ی ایران بوجود آورده است و ایل کهن سنگسری نیز از این هنر بی‌بهره نبوده و هنرمندان خوش ذوق
به قریحه‌آزمایی در این وادی پرداخته‌اند که سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. مشخص‌ترین روایت از این پیشینه
در سنگسر به دوره‌ی حکومت ذوالفقارخان، سردار فتحعلیشاه قاجار، حاکم وقت سمنان می‌رسد.
موسیقی متداول در سنگسر، اکثراً دارای وزن مشخص است و از قطعات با وزن آزاد کمتر استفاده می‌شود.
اکثر لحن‌ها درمحدوده‌ی یک فاصله‌ی پنجم (یاششم) است که فضای شور و متعلقات آن و گاهی سه‌گاه را تداعی می‌نماید
و همچنین دارای اوج نیست. مضمون اشعار در زمینه‌ی آداب و رسوم ایل، تاریخی، نوروزی خوانی، لالایی، موری یا سوت، خانقاهی، عشقی وحماسی است.
موسیقی در سنگسر همراه با دست زدن‌های حاضرین و بدون ساز نیز اجرا می‌شود که بسیار مورد توجه است.
ساز اصلی و متداول در سنگسر «لَلِه» است که از لحاظ ساختار و صدا شبیه به «لَله‌وا»ی مازندران می‌باشد
و به سبب سهولت در حمل و نگهداری به همراه کوچ، رواج فراوان یافته است. تعداد نوازندگان «لَله» در هر دوره بالغ بر دهها نفر بوده
که می‌توان از علی محمد نی‌چی، محمد نادعلیان و قلی دوست محمدی در دوره‌های مختلف نام برد.
ساز «دوتار» نسبت به لَلِه رواج کمتری دارد، از نوازندگان برجسته‌ی آن می‌توان علی محمد نی‌چی و حاج‌آقامعنوی نام برد.
ساز کوبه‌ای منطقه «دب» نام دارد که نوعی دف است با قطر 50 سانتی متر و چند ردیف زنجیر. نوازندگان «دب» عمدتاً زن بوده‌اند:
عظیم زینب، ملا معصومه، فرخنده و... همچنین در مجالس پایکوبی نواختن استکان و بستن کمربند زنگوله‌ای هم مرسوم بوده است.
از خوانندگان برجسته‌ی سنگسری می‌توان محمد حسین شکوری، ملامعصومه وحسین ابوئی را نام برد که آقای حسین‌ابوئی
علاوه بر خوانندگی از قریحه‌ی شاعری خوبی نیز برخوردار بوده و اشعار و ترانه‌های بسیاری
در خصوص آداب و رسوم و شیوه‌ی زندگی سنگسریها سروده است.
محتوای روایی چند ترانه
1- گیسی‌گو: در دوره‌ی قاجاریه بدلیل ضعف حکومت مرکزی، چندین بار ترکمانها به مناطق جنوب البرز و محدوده‌ی چراگاه‌های
ایل سنگسر هجوم آوردند وآن مناطق را غارت کردند. آنها می‌خواستند در یکی از حمله‌ها، در حوالی سنگسر گله‌ای را به همراه
چوپان آن به سمت ترکمن صحرا روانه کنند که چوپان جوان برای مطلع کردن افراد ایل و استمداد از آنها شروع به نواختن لَلِه و خواندن ترانه می‌کند.
نامزدش گیسی‌گو متوجه می‌شود و به افراد ایل خبر می‌دهد و آنان چوپان و گله را نجات می‌دهند...گوش‌کنید.
2- حسین‌خان: این ترانه سرگذشت طغیانگر معروف سنگسری، حسین‌خان است که علیه حکومت مرکزی وفئودال‌های محلی بپاخاست.
قسمت اوّل ترانه در مازندران به وسیله‌ی استادان خوشرو، طیبی و طالبی با اشعار نیمه فارسی خوانده شده
و قسمت دوم ترانه به وسیله‌ی بَهمنا، خاله‌ی حسین‌خان، بر سر جنازه‌اش موری شده است....گوش کنید.
3- گل‌آقاخان: سرگذشت علی محمد سنگسری و پسرش گل آقاست که در دوره‌ی قاجار با حکومت مرکزی در جدال بودند.
علی محمد از چیره دست ترین نوازندگان لَلِه و دوتار بوده است. آن دو در ییلاق رضا آباد سنگسر با دسیسه‌ای به قتل رسیدند.
این ترانه از زبان مادر گل آقا نقل می‌شود. همچنین ترانه‌های دیگری در وصف گل آقا در مناطق دیگر از جمله در خارتوران، مازندران و سمنان رواج یافته است....گوش‌کنید.
4- شیلون: به مراسم خاصی اطلاق می‌شود که در مواقع خشکسالی و کمی باران برای طلب باران با دعا کردن، پختن شِروا (آش‌کشک) و شیروا (شیر برنج ) و...
صورت می‌گرفت..گوش کنید.
به امید همنوایی همه‌ی سنگسریها
یداله مصمم، یمین غفاری
